16 Δεκεμβρίου, μνήμη της Αγίας Θεοφανούς, η θαυματουργή Αγία, σύζυγος του βασιλιά Λέοντα του σοφού. Θεοφανώ, σημαίνει ετυμολογικά «Αυτή που φανέρωσε ο Θεός». Η Αυγούστα Θεοφανώ η Αγία, εορτάζει σήμερα 16 Δεκεμβρίου. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 862 μ.Χ. Ήταν κόρη του πατρικίου Κωνσταντίνου Μαρτινιάνη και της Άννας. Λίγο μετά η μητέρα της πεθαίνει κι η Θεοφανώ ένα όμορφο κοριτσάκι προικισμένο με πολλές χάρες θα αποκτήσει χάριν την φροντίδας του πατέρα της άριστη παιδεία. Στον αυτοκρατορικό θρόνο της Βασιλεύουσας βρίσκεται ο Βασίλειος ο Α’ Μακεδόνας με τη δεύτερη σύζυγο του Ευδοκία. Από τα τρία τους παιδιά πρωτότοκος είναι ο Λέων, που η ιστορία θα του προσδώσει τον τίτλο ο σοφός, λόγω της ενασχόλησης του με τη συγγραφή βιβλίων και ο οποίος είναι ο διάδοχος του θρόνου.
(Ο Λέων ΣΤ΄ ο Σοφός ,19 Σεπτεμβρίου 866 – 11 Μαΐου 912 ,μαθητής του Φωτίου με εξαιρετική μόρφωση διακρίθηκε ως δόκιμος συγγραφέας και ενθουσιώδης ρήτορας).
Ο αυτοκράτορας λοιπόν, αποφασίζει να παντρέψει τον Λέοντα με την Θεοφανώ παρότι γνωρίζει τη σχέση του με την Ζωή Ζαούτζαινα κόρη αυλικού του παλατιού και παρά το ότι ο Λέων διαμαρτύρεται στον αυτοκράτορα, αλλά τελικά αναγκάζεται να υποταχθεί. Έτσι ορίστηκε και έγινε ο γάμος του Λέοντα με τη Θεοφανώ, χωρίς εκείνος να τη θέλει και χωρίς αυτή να το ξέρει…
Ένας γάμος που έμελε εξ αρχής να αποτύχει κι η Θεοφανώ σαν μοναδικό της
σύμβουλο είχε τον εξομολογητή της γέροντα Ευσέβιο που την συμβούλευε να κάνει υπομονή και ίσως μετά την απόκτηση παιδιών αλλάξει την στάση του απέναντι της ο Λέων. Το παιδί ένα όμορφο κοριτσάκι γεννήθηκε λίγους μήνες αργότερα αλλά αυτό δεν άλλαξε τη σχέση του ζευγαριού. Παρηγοριά της; ο πνευματικός της και η προσευχή.
Ο προσωπικός της όμως αυτός σταυρός την έκανε να συμπονεί και τους πονεμένους ανθρώπους και με κάθε ευκαιρία να βρίσκεται κοντά τους. Είχε όλη την άνεση ως βασίλισσα να τους απαλλάσσει από κάθε οικονομική ανάγκη και με την χαριτόβρυτη αγάπη της να τους ενισχύει ψυχολογικά και ηθικά Έτσι ο λαός τη λάτρευε. . Μια συνωμοσία όμως στο παλάτι κι ο Βασίλειος εξορίζει τον Λέοντα στην Θεσσαλονίκη όπου οικειοθελώς τον ακολουθεί και η Θεοφανώ με την κορούλα τους, την Ευδοκία. Ο γέροντας Ευσέβιος αυτοεξορίζεται κι αυτός στη Θεσσαλονίκη, για να είναι κοντά στο ανδρόγυνο. Η αλήθεια σε τρία χρόνια αποκαλύπτεται και ο Λέων με την οικογένειά του γυρίζει περιχαρής στη Βασιλεύουσα, ενώ ο Βασίλειος υποδέχεται με
λαμπρότητα το γιο του ζητώντας συγγνώμη για το λάθος του. Στο μεταξύ πεθαίνει η Αυγούστα Ευδοκία και τα καθήκοντά της στο παλάτι αναλαμβάνει η Θεοφανώ.
Όλα καλά; Ασφαλώς όχι εφόσον ο Λέων συνάπτει σχέση με την Ζωή αδιαφορώντας για τα σχόλια. Ο πατέρας του, όταν το διαπιστώνει, διατάσσει να μαστιγωθεί ο γιος του. Η Θεοφανώ αντιδρά …δια της προσευχής…
Ο Βασίλειος , για να δώσει ένα τέλος στο σκάνδαλο, παντρεύει αναγκαστικά την αγαπημένη Ζωή του Λέοντα με κάποιον άλλο και την εξαποστέλλει από το παλάτι. Ο ίδιος όμως ο Βασίλειος, ύστερα από ένα ατύχημα σε κυνήγι, πεθαίνει στις 29 Αυγούστου του 886. Μετά το θάνατο του πατέρα του ο Λέων … νιώθει ελεύθερος να κάνει ό,τι θέλει. Το πρώτο του μέλημα είναι να ανακηρύξει τον πατέρα της ερωμένης του Ζωής Βασιλοπάτορα και πρωθυπουργό. Από τη Θεοφανώ ζητάει να μείνει στο πλευρό του σύμβουλος πολύτιμη για την οξύτητα του πνεύματός της και την αγάπη της για το λαό. Ωστόσο διάδοχο αγόρι από τη Θεοφανώ δεν έχει ο αυτοκράτορας τώρα Λέων ο σοφός, και βρίσκει έναν επί πλέον λόγο να έχει στο νου του τη Ζωή, αν και ήταν παντρεμένη. Κι αυτή όμως το ίδιο. Και τώρα που ο πατέρας της είναι πρωθυπουργός έχει όλη την άνεση να μπαινοβγαίνει στο παλάτι. Στο μεταξύ νέα δοκιμασία για τη Θεοφανώ. Αρρωσταίνει βαριά η κορούλα τους Ευδοκία και πολύ γρήγορα και παρά τις φροντίδες τους πεθαίνει, εγκαταλείποντας τη μητέρα της σε μια κόλαση, που τη δημιουργεί η απιστία του πατέρα της. Η Ευδοκία της ήταν μόλις εννέα ετών. Με το θάνατό της ο Λέων ένιωσε να ξεκόβεται οριστικά από τη Θεοφανώ. Η Ζωή άρχισε να επηρεάζει εγκληματικά το Λέοντα σε βάρος της. Ο πνευματικός της, γέροντας Ευσέβιος, αποφασίζει να μιλήσει στον αυτοκράτορα. Συνέπεια, να εξοριστεί. Η Θεοφανώ στη νέα της δοκιμασία ψάχνει και δε βρίσκει μέσα της κουράγιο. Νιώθει να έχουν εξαντληθεί της ψυχής της τα αποθέματα, Έχει κουραστεί και η προσευχή έγινε η ζωή της. Γίνεται … και το πρώτο της θαύμα: ένα ετοιμοθάνατο κοριτσάκι, όταν το επισκέπτεται και το σφίγγει στην αγκαλιά της, αμέσως ζωηρεύει, συνέρχεται, ενώ του ετοίμαζαν τα σχετικά με την κηδεία του. Το θαύμα διαδόθηκε αστραπιαία σε όλη την επικράτεια.
Όλοι μιλούν για την αγία αυτοκράτειρα, και δίνεται ολόψυχα στους αναξιοπαθούντες. Φτωχούς, πεινασμένους, ανάπηρους, αρρώστους, ορφανά, χήρες, αθώους κατάδικους, ξένους, χρεώστες, δούλους, πενθούντες. Επισκέπτεται νοσοκομεία, γηροκομεία, βρεφοκομεία, ορφανοτροφεία, λεπροκομεία, πτωχοκομεία, φυλακές, ιδρύματα όπου στεγάζονται παραστρατημένες γυναίκες. Τέλος ίδρυσε Μονή όπου και απεσύρθη Η Θεοφανώ πέθανε στο μοναστήρι της στις 10 Νοεμβρίου του 893 ή 897. Σύμφωνα με τον Θεοφάνη, ο Λέων και η Ζωή, προχώρησαν σε γάμο μετά από αυτό. Τόσο ο Συμεών, όσο και ο Θεοφάνης, συμφωνούν ότι η Ζωή στέφθηκε Αυτοκράτειρα μόνο μετά τον θάνατο της προκατόχου της. Από τις εντάσεις που πέρασε και τις θλίψεις το σώμα της εξαντλήθηκε, η Θεοφανώ αρρωσταίνει βαριά. Η Θεοφανώ, πέθανε στις 10 Νοεμβρίου 893 ή 897 και ήταν η πρώτη σύζυγος του Λέοντα ΣΤ΄ του Σοφού. Ήταν μόλις 31 ετών. Η Θεοφανώ τιμήθηκε με αγιοκατάταξη από την Ορθόδοξη Εκκλησία μετά τον θάνατό της και ετάφη στον ναό των Αγίων Αποστόλων. Η μνήμη της τιμάται στις 16 Δεκεμβρίου Πολλά θαύματά της αναφέρει ο σύγχρονός της βιογράφος Λέων ο Γραμματικός.
Είναι γνωστό ότι στον Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι φυλάσσονται άφθαρτα τα λείψανα τριών αγίων γυναικών: της Αγίας Σολομονής, της Αγίας Ευφημίας και της Αγίας Θεφανούς της Βασίλισσας.
Η αγία Θεοφανώ είναι η κτιτόρισσα της Βασιλικής Πατριαρχικής και Σταυροπηγιακής Μονής της Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολυτρίας στη Χαλκιδική. Αυτή η σπουδαία Μονή ιδρύθηκε το 888 από την Αυγούστα Θεοφανώ, επί Πατριαρχίας Φωτίου του Μεγάλου. Η Θεοφανώ δώρισε στη Μονή Τίμιο Ξύλο, αλλά και την προίκα της, γι’ αυτό μέχρι σήμερα εκτάσεις της Μονής φέρουν το όνομα “Βασιλικά”.Το Χρονικό του Συμεών του Μεταφραστή τοποθετεί τον γάμο του Λέοντα ΣΤ΄ και της Θεοφανούς στο δέκατο έκτο έτος της βασιλείας του Βασιλείου Α΄ (περί το 883). Σε κάθε περίπτωση, ο γάμος της είχε κανονιστεί από τον Βασίλειο Α΄ και επιβλήθηκε στον Λέοντα. Η κακή σχέση πατέρα και γιου μπορεί να έπαιξε κάποιο ρόλο στην τελική αποτυχία αυτού του γάμου. Ο Βασίλειος πέθανε στις 29 Αυγούστου του 886. Ο Λέων τον διαδέχθηκε στον θρόνο και η Θεοφανώ έγινε αυτοκράτειρά του.
Ήταν μορφωμένη και βαθιά θρησκευόμενη γυναίκα. Σύμφωνα με τη βυζαντινή παράδοση της βιογραφίας της, η Θεοφανώ αφιέρωνε το μεγαλύτερο μέρος της μέρας της σε προσευχές, ψαλμούς και ύμνους προς τον Θεό.